خانه طباطبایی ها

در یکی از محله های تاریخی کاشان به نام سلطان امیراحمد و پس از گذر از کنار چندین بنای تاریخی به خانه ای می رسیم که در جوار بقعه مطهر امامزاده سلطان امير احمد(ع) از فرزندان امام موسی كاظم (ع) قرار دارد. این ساختمان به خاطر داشتن زیبایی های بی بدیلش به عروس خانه های ایران شهرت دارد و شاهکاری از هنر معماری قدیم به شمار می رود.

این خانه 4730 مترمربع وسعت دارد و بخش های متفاوتی را با کاربری های متنوع شامل می شود. هر گوشه از این خانه بر طبق اصولی خاص و هوشمندانه ساخته شده و در عین زیبایی، کلیه نیازهای ساکنان در آن پیش بینی شده است. خانه های بزرگ به صاحبان ثروتمند خود این فرصت را می دادند تا علاوه بر خودشان، فرزندان آنان نيز پس از ازدواج در همان خانه زندگی کنند. علاوه بر این، محلی برای تجارت و برگزاری مراسم نیز بوده اند.

تزیینات مجلل و باشکوه داخلی و بیرونی همچون گچ بری های هنرمندانه و به کارگیری شیشه های رنگی و ارسی، حفظ اصالت معماری ایرانی و اسلامی و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه از ویژگی هایی است که خانه طباطبایی های کاشان را به یکی از منحصر به فردترین بناهای تاریخی ایران تبدیل می کند.

شاید اگر کسی از این ویژگی ها خبر نداشته باشد با دیدن درِ ورودی خانه به راحتی از کنار آن عبور کند؛ اما با ورود به خانه تصاویری تازه و متفاوت از خانه های ایرانی در ذهن تان شکل خواهد گرفت که هیچ گاه فراموش نخواهند شد.

صاحبِ خانه طباطبایی ها، یکی از تاجران بین المللی فرش از اهالی نظنز و مقیم کاشان بود که با نام حاج سيد جعفر طباطبايی نطنزی شناخته می شد و فرش های نفیسی را به روسیه و هند صادر می کرد. وی در حدود سال 1250 هجری قمری تصمیم به ساخت خانه ای مجلل در جوار بقعه مبارکه امامزاده سلطان اميراحمد گرفت تا خانواده اش را در آن اسکان دهد. او معمار معروف کاشانی، استاد علی مريم، هنرمند برجسته دوره قاجار، را به عنوان مامور طراحی و ساخت این خانه انتخاب کرد.

معمار موظف شد با استفاده از هنر و مهارت خود خانه باشکوهی را بنا کند. وی که سازنده خانه بروجردی‌ها و سرای امین الدوله نیز بود، توانست در مدت 10 سال ساخت این خانه را به پایان برساند.
برای جلوه دادن به این خانه، نیاز به تزییناتی شکوهمند بود، پس یکی از شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی، گچ بری و نقاشی های آن را برعهده گرفت و زیر نظر استاد خود به ایجاد طرح هایی منحصر به فرد مشغول شد. ميرزاابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنيع الملک که هنرمند بزرگ و نقاش‌باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار بود به دلیل مراوداتی که با صاحب خانه داشت پذیرفت که نظارت بر کار گچ بری و نقاشی را بر عهده بگیرد و همین امر بر ارزش و اعتبار خانه طباطبایی ها افزود. به دلیل آنکه صاحب خانه در کار تجارت فرش بود کلیه نقوش گچ بری از نقش های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفتند و در نهایت شکوه اجرا شدند.

این خانه تاریخی پس از گذشت سال ها به وسیله هیات امنایِ مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان، از صاحبان آن خریداری شد. این بنا در سال های 1373 تا 1376 با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسوولان وقت وزارت معادن و فلزات مورد مرمت قرار گرفت و طبق نقشه اصلی بازسازی شد.

خانه تاریخی طباطبایی ها با شماره ثبت 1504 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و تحت نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می شود.

خانه طباطبایی ها

در ساخت خانه طباطبایی ها از شیوه گودال باغچه و معماری درونگرا و حجاب دار بهره بردند و کلیه اجزای آن به صورت متقارن ساخته شده اند.

در شیوه گودال باغچه خانه را در موقعیتی گود و حدود یک طبقه پایین تر از سطح زمین می سازند. معماران، این شیوه را بیشتر در مناطق کویری و برای تامین خاک مورد نیاز برای ساخت خشت های بنا، سهولت امکان دسترسی به آب قنات، عایق کردن خانه در برابر حرارت و صدا و افزایش مقاومت در برابر زلزله به کار می گیرند. پس از زلزله بزرگی مه در سال 1192 هجری قمری در کاشان رخ داد، بیشتر خانه ها به شیوه گودال باغچه بنا شدند. در این روش، خانه در گودی قرار می گیرد و استحکام لازم برای تاب آوردن زمین لرزه را پیدا می کند. در گودال باغچه آبرسانی به بنا هم آسان تر است و از رطوبت سازه نیز برای ر شد گياهان استفاده می شود. بنایی که در دل خاک است گویی در عايق حرارتی قرار دارد؛ نه زود گرم می شود و نه به این راحتی ها سرد.

در شیوه درونگرا بیشتر به فضای درونی خانه توجه می شود و نمود بیرونی ساختمان از کوچه چندان جالب توجه نیست. استفاده از این شیوه در گذشته و به ویژه در مناطق کویری ایران بسیار مرسوم بوده و ریشه در اعتقادات مردم داشته است. آنها اعتقاد زیادی به چشم خوردن داشتند و به همین دلیل سعی می کردند که نمود بیرونی خانه های‌شان خیلی به چشم نیاید. از سوی دیگر صاحبان خانه های مجلل بسیار مردمی رفتار می کردند و معتقد بودند که شکوه بیرونی خانه نوعی به رخ کشیدن ثروت محسوب می شود.

در معماری حجاب دار از محیط بیرونی خانه به درون آن دید وجود ندارد و ارتباطِ بصری مستقیم فضاهای داخل با فضای شهری، کاملا قطع می شود تا ساکنان خانه به راحتی در آن زندگی کنند. با به کارگیری این شیوه کلیه پنجره های خانه به فضاهایی همچون حیاط و ایوان های سرپوشیده باز شده و این فضاها را به بهترین شکل آراسته می شوند.

این خانه سه بخش مجزا و مستقل دارد اما معمار آن به شیوه ای هنرمندانه، هر سه را به یکدیگر مرتبط ساخته است. به طور کلی ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین) و ۳ بادگیر در خانه طباطبایی ها وجود دارد. آب مورد نیاز ساکنان نیز از ۲ رشته قنات به نام های دولت‌آبادی و نصرآبادی تامین می شده است.

چندین حیاط در خانه طباطبایی ها وجود دارد که با ویژگی های شان، ایرانی بودن بنا را به رخ می کشند. از میان 4 حیاط، یک حياط مرکزی متعلق به قسمت بيرونی و دو حياط متعلق به اندرونی و يک حياط متعلق به خدمه بوده است. در حیاط ها درختانی از میوه های بهشتی همچون انار و انجیر کاشته شده اند که اعتقادات مردم آن زمان را نشان می دهند. در این میان یک درخت انجیر 80 ساله توجه بسیاری را به خود جلب می کند.