خانه بروجردی های کاشان

خانه بروجردی‌ها در خیابان علوی و محله تاریخی سلطان امیراحمد واقع شده و توسط بازرگانی به نام سیدحسن نطنزی در دوره قاجاریه ساخته شده است. در کتیبه بدنه حیاط‌های نورگیر سرپوشیده، تاریخ ۱۱۹۴ هجری قمری که سال ساخت بنا می‌باشد، مشخص شده است. به دلیل اینکه مالک خانه از بروجرد مال التجاره وارد می‌کرد و با تجار این شهر نیز در ارتباط بوده است، لذا به آقای حسن بروجردی مشهور شده و این خانه نیز به نام بروجردی‌ها موسوم شده است.

خانه بروجردی‌ها در زمینی به مساحت تقریبی ۱۷۰۰ مترمربع ساخته شده و مساحت این بنا حدود ۳۰۰۰ مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی است. خانه بروجردی‌ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده است، به گونه‌ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به‌صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین‌ها سرازیر شده و در آن‌ها جریان می‌یابد.

خانه بروجردی‌ها به‌طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سردر اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است. این بنا از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرهای هلالی شکل و بادگیرهای قرینه‌ی بسیار جالب خودنمایی می‌کنند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران است.

قدمت خانه بروجردی‌ها به‌طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده، به سال ۱۲۹۲ ه.ق باز می‌گردد. این خانه را حاج سیدجعفر نطنزی که از بروجرد مال‌التجاره وارد می‌کرد، ساخته است. بنابر اظهارات موثق، ساخت این مجموعه در حدود ۱۸ سال یعنی از سال ۱۲۹۲ تا سال ۱۳۱۰ ه.ق به درازا کشیده و در آن بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ‌کار و آینه‌کار و دیگر هنرمندان به کار گرفته شده‌اند.

بنای مذکور در اصل به‌صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد، قسمت بیرونی خانه است. این قسمت از سال ۱۳۵۳ ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است. بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است، هنوز تحت مالکیت خصوصی است. بنا حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته‌اند و نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد .

لف) بخش بیرونی
قسمت بیرونی خانه در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که اکنون مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و شامل این بخش ها می باشد : راهرو ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن، ایوان جنوبی، اتاق های تابستانی و حیاط های خلوت بین اتاق ها و بالا خانه هایی که به صورت قرینه در دو طرف تالار اصلی قرار گرفته اند، بادگیرها و زیرزمین (سرداب)، اتاق پنج دری زمستانی که بدنه ی داخلی آن از گچ بری بسیار ظریفی با طرح گل و مرغ تزئین شده است، اتاق های آفتاب گیر زمستان، بهار خواب جبهه شمالی، طارمی و قسمت غربی و سایر فضاها.

ب) بخش اندرونی
اندرونی خانه بروجردی خود شامل دو قسمت است :
ـ قسمت جنوبی که دارای یک حیاط مرکزی و تالار بزرگ پذیرایی مزین به آیینه کاری است و در دو طرف تالار بالاخانه هایی ساخته شده که رو به داخل تالار باز می شود. در ضمن در اطراف تالار بزرگ اتاق های گوشواره بنا شده است.
ـ قسمت شمالی که عبارت است از یک حیاط خلوت، اتاق پنج دری ساده، صندوق خانه، اتاق نشیمن و سردابی بزرگ که این سرداب در حقیقت طبقه ی تحتانی تالار بزرگ قسمت اندرونی است.

در دیوار شاه نشین، تصاویری از شاهان قاجار، به شیوه‌ای متاثر از نقاشی اروپایی، ترسیم شده است. روی بعضی دیوارها مناظری با رنگ آبی کشیده ‌اند که هیچکدام اصالت ایرانی ندارند، لباس اشخاص کاملا اروپایی است. این بنا در اواخر دوره پهلوی به علت بی توجهی ساکنان آن رو به نابودی می ‌رفت، اما پس از ثبت با شماره 1083 در فهرست آثار تاریخی، بازسازی شد و کاربری فرهنگی ـ اداری گرفت.